Τα chat rooms θα μπορούσαν να είναι σύγχρονοι «τόποι» επικοινωνίας, ανάλογοι των καφενείων, των αγορών ή άλλων τόπων που κατά περιόδους φιλοξενούσαν και ενθάρρυναν την διατομική ή ομαδική επικοινωνία.
Το ενδιαφέρον μας στρέφεται ιδιαίτερα στα chat rooms γιατί παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες, που ως σήμερα κανένας άλλος «τόπος» συζήτησης δεν είχε.
Καταρχήν, η ίδια έννοια του τόπου αλλάζει. Τα chat rooms δεν νοούνται ως γεωγραφικά προσδιορισμένοι τόποι. Το άτοπον της επικοινωνίας το συναντάμε σε όλο το φάσμα του διαδικτύου. Τα άτομα δεν συζητούν όντας στον ίδιο γεωγραφικό τόπο, όπως γινόταν ως τώρα.
Θα νοήσουμε λοιπόν την έννοια του διαδικτυακού τόπου με την έννοια που έδωσε ο Γιώργος Βέλτσος στην «χώρα» ως «μια έννοια δράσης και μετασχηματισμού δράσης παρά χώρος ή τόπος».
Τα άτομα που συμμετέχουν και συζητούν σε ένα chat room είναι δράστες αυτής της ιδιόμορφης επικοινωνίας. Πρόκειται για μία συμπεριφορά και άρα ως τέτοια μας απασχολεί, μέσα στο πλαίσιο της ψυχολογικής μελέτης.
Μία άλλη διαφορά αυτού του τύπου συζήτησης, σε σχέση με άλλους παλαιότερους είναι ο γραπτός χαρακτήρας της επικοινωνίας. Θα μπορούσε να πλησιάζει την μορφή της αλληλογραφίας, η βασική διαφορά, όμως, έγκειται στο ότι τα άτομα αλληλεπιδρούν, όντας σε κοινό χρόνο στο διαδίκτυο (συγχρονική μορφή επικοινωνίας). Όπως μας λέει ο Γ. Πεφάνης: «Το κείμενο-λόγος διαμορφώνει ένα δυναμικό πεδίο μεταξύ οικείου και ανοικείου, ταυτότητας και διαφοράς».
Ο κοινός χρόνος φαίνεται να φέρνει κοντά τα άτομα. Μπορούν να συνομιλούν άνθρωποι απΆόλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της γης, επειδή συνεβρίσκονται την ίδια στιγμή στον ίδιο χώρο, με την έννοια του χώρου ως πεδίου δράσης-ξεκομμένου από την γεωγραφική του έννοια- και να αναπτύσσουν σχέσεις οικειότητας, γεγονός που μπορούμε να το διαπιστώσουμε εύκολα με συμμετοχική παρατήρηση σε κάποιον απΆαυτούς τους χώρους συζήτησης.
Το βασικότερο κατά τη γνώμη μας γεγονός, πάνω στο οποίο στηρίζεται κατά πολύ αυτή η μελέτη, είναι ότι τα άτομα είναι αόρατα και ουσιαστικά ανώνυμα.
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την επικοινωνία; Γνωρίζουμε ότι στην πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία, ακόμη και χωρίς τον λόγο επικοινωνούμε συνεχώς. Ανταλλάσσουμε πληροφορίες σχετικές με το φύλο, την ηλικία, την ράτσα, την υγεία, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, την κουλτούρα. Tι γίνεται με αυτού του τύπου την επικοινωνία όπου ο καθένας είναι ανώνυμος και αόρατος; Υποθέτουμε ότι σε αυτήν την κατάσταση, αυτό που είναι πολύ σημαντικό (και το μόνο στοιχείο που έχουμε για τον άλλον) είναι το όνομα που χρησιμοποιεί (nickname) προκειμένου να συμμετάσχει στην κουβέντα. Είναι το μόνο στοιχείο φαινομενικό που έχουμε για τον άλλο, τουλάχιστον αρχικά, αφού μετά αυτοπροσδιορίζεται από το περιεχόμενο του λόγου του, αν εκφραστεί δημόσια.
Ξέρουμε, από τα πειράματα του Leavitt (1965) ότι η επικοινωνία των ατόμων, όταν βρίσκονται αυτοπροσώπως σε ομάδα, διευκολύνεται όταν η διάταξή τους είναι σε κύκλο, ώστε ο καθένας να έχει ίση απόσταση από το κέντρο και να μπορεί να βλέπει τα άλλα μέλη της ομάδας, όπως και να γίνεται ορατός απΆ αυτά, επικοινωνώντας με τη μεγαλύτερη αμεσότητα. Εδώ τέτοιου τύπου επικοινωνιακές θεωρίες δεν μπορούν να έχουν ισχύ. Είμαστε όλοι παρόντες και απόντες. Εδώ και αλλού. Συνομιλούμε δημόσια ή αποφασίζουμε να συνομιλήσουμε ιδιωτικά.
Για να συνοψίσουμε, τα chat rooms (chat=κουβέντα) είναι οι διαδικτυακοί χώροι συζήτησης όπου η αλληλόδραση των ατόμων γίνεται σε «πραγματικό» χρόνο, ή αλλιώς τα άτομα είναι συγχρονισμένα. Η συζήτηση πραγματοποιείται μέσω του δακτυλογραφημένου λόγου.
Ο κάθε συμμετέχων πληκτρολογεί αυτό που θέλει να απευθύνει στους άλλους και με το ENTER το κείμενο του εμφανίζεται στις οθόνες αυτών που το αποστέλει.
Η συζήτηση μπορεί να γίνει σε ομαδικό επίπεδο είτε ιδιωτικά με έναν ή περισσότερους άλλους.
Όταν κάποιος αποφασίζει να συμμετάσχει σε έναν τέτοιο χώρο συζήτησης, πρέπει να επιλέξει τον χώρο ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του. Υπάρχουν χιλιάδες chat rooms και τιτλοφορούνται ανάλογα με το θέμα των συζητήσεων στο οποίο αναφέρονται. Αφού το άτομο επιλέξει σε τι είδους «χώρο συζήτησης» θέλει να συνεβρεθεί με άλλους για διάλογο, πρέπει να επιλέξει ένα όνομα. Το όνομά του (nickname) αναγράφεται στο δεξιό τμήμα της οθόνης και είναι ορατό από όλους τους άλλους χρήστες. Να σημειώσουμε ότι είναι υποχρεωτικό το στάδιο της επιλογής του ονόματος, αλλιώς δεν του επιτρέπεται η συμμετοχή.
Αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τη μελέτη των ψευδονύμων που χρησιμοποιούν οι συνομιλητές καθώς αυτά είναι τα μόνα σημαίνοντα που έχουμε στη διάθεση μας για τον άλλο. Η βασική ερώτηση που μας απασχολεί είναι με τι νοηματικό περιεχόμενο αποφασίζουν τα υποκείμενα να αυτοπαρουσιαστούν.
Θεωρητική βάση αυτής της έρευνας είναι οι έννοιες της ταυτότητας και της ετερότητας, όπως αυτές διαμορφώνονται σε τέτοιες συνθήκες. Μία σημαντική ιδιαιτερότητα που υπάρχει στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι η ταυτότητα με την ετερότητα συγχέονται. Ο εαυτός, ως κατασκευασμένος, είναι υποκείμενο και αντικείμενο ταυτόχρονα. Εαυτός και άλλος την ίδια στιγμή. Ο εαυτός ως παιχνίδι μεταμόρφωσης και κατασκευής εναρμονίζεται απόλυτα στο κλίμα της μετανεωτερικότητας. Το διαδίκτυο γίνεται η σκηνή όπου εξελίσσονται καθημερινά χιλιάδες παιχνίδια ρόλων. Οι ρόλοι πολλαπλασιάζονται. Όταν ο Erwin Goffman έγραφε την «παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή» δεν υπήρχε το διαδίκτυο. Κατέγραψε όμως το φαινόμενο της αλλαγής που υφίσταται το υποκείμενο ανάλογα με τον ρόλο που υιοθετεί κατά τις διαφορετικές καταστάσεις της καθημερινότητας. Η ζωή ήταν για τον Goffman ήδη από την δεκαετία του Ά70 συνδεδεμένη με την παράσταση κι ο κόσμος μια απέραντη σκηνή.
Αυτή η δυναμική του διαδικτύου μας προκαλεί να επανεξετάσουμε την έννοια της ταυτότητας, αφού αυτή εμφανίζεται κατασκευασμένη από τα άτομα, κατά την βούλησή τους. Η συγκεκριμένη ταυτότητα μπορεί να περιλαμβάνει την έννοια της ιστορικότητας του υποκειμένου (σύμφωνα με τους περισσότερους κλασσικούς ορισμούς ταυτότητας) ή όχι. Το άτομο, μπορεί να μπει με το συγκεκριμένο ψευδώνυμο μία φορά μόνο ή συνέχεια, με αποτέλεσμα να γίνεται αναγνωρίσιμο στους άλλους χρήστες.
Η έννοια της ταυτότητας είναι τόσο σύνθετη που γίνεται αντικείμενο μελέτης ψυχοκοινωνιολόγων, ψυχαναλυτών, ανθρωπολόγων, φιλοσόφων κι άλλων επιστημών ή θεωρήσεων από την αρχαιότητα ως σήμερα.
Από την κοινωνική ψυχολογία, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, επίσης,την σχετική με το θέμα θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων. Κι επειδή, δεν επεκτείνουμε την έρευνα αυτήν στην επικοινωνία που προκύπτει μεταξύ των χρηστών και στο πώς προσλαμβάνουν τα ψευδόνυμα των άλλων χρηστών (κάτι τέτοιο θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε στο μέλλον), η έννοια της κοινωνικής αναπαράστασης γίνεται αμφίσημη. Αναφερόμαστε στην έννοια της αναπαράστασης του εαυτού, αν και κατά την γνώμη μας το κοινωνικό είναι πάντα παρόν ακόμη και όταν δεν υπάρχει άλλος, αφού αναφερόμαστε σΆένα σύστημα συμβόλων και εικόνων κοινωνικά καθορισμένων.
Θα περιοριστούμε στην μελέτη των ψευδονύμων που επιλέγουν οι χρήστες για να αυτοπροσδιοριστούν, θεωρώντας ότι το όνομα είναι ένα βασικό στοιχείο της ταυτότητας. Τα ονόματα και τα επίθετα αποτελούν σύμφωνα με τον Pierre Guiraud τα απλούστερα και καθολικότερα σημάδια της ταυτότητας. Στην αρχή τους, ήταν πάντα αιτιολογημένα, υποδηλώνοντας το άτομο από την ένταξή του σε κάποια οικογένεια ή κάποιο γένος, σε κάποιο επάγγελμα ή σε κάποια φυσική κατηγορία. Στους δικούς μας σύγχρονους πολιτισμούς, η ιστορία οδήγησε σε πτώχευση αυτό το σύστημα, το οποίο όμως, συχνά επαναδραστηριοποιείται με τα παρωνύμια και τα παρατσούκλια.
Στην πραγματική ζωή το όνομα δεν το επιλέγουμε, μας δίνεται και μας ακολουθεί για πάντα-συνήθως. Ακόμη και η αλλαγή του ονόματος στις γυναίκες μετά τον γάμο φαίνεται τελευταία να εγκαταλείπεται ως πρακτική και με την στήριξη του νόμου. Το όνομα είναι φορτισμένο με την ιστορία μας, παρόλο που, έχει χάσει κατά πολύ την αιτιολογία του. Είναι τόσο σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας που βλέπουμε πολλές φορές να καθορίζει συμπεριφορές, αν και δεν γνωρίζουμε σύγχρονες έρευνες για τη σχέση ονόματος και συμπεριφοράς.
Αντίθετα, στους διαδικτυακούς τόπους συζήτησης, το όνομα αυτοεπιλέγεται, κατασκευάζεται εκείνη τη στιγμή και δεν παύει να είναι φορέας μηνύματος για την ταυτότητα του ατόμου. Αυτήν την ατομική επιλογή του ονόματος επιθυμούμε να διερευνήσουμε.
Τι ψευδώνυμα επιλέγουν τα άτομα όταν έχουν αυτήν την ευκαιρία να παρουσιαστούν και να συνδιαλαγούν όντας αόρατα και ανώνυμα;
Με αυτήν την κεντρική ερώτηση ξεκινάμε την έρευνά μας.
Για το πώς επιλέγουν τόσο τα ονόματά τους (την διαδικασία), όσο και τους άλλους που επιλέγουν να συνδιαλαγούν, είναι θέματα πολύ ενδιαφέροντα, πού, όμως, δεν είναι μέσα στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας.
Μεθοδολογία ... πατήστε εδώ για τη συνέχεια της έρευνας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου