Σε μια συνέντευξη της Φωτεινής Τσαλίκογλου
Αναδημοσίευση από το psychografimata.com
Συνέντευξη στην Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγο, ΜΑ, Υπ. Διδάκτωρ Παντείου
Στο τεύχος Σεπτεμβρίου του λογοτεχνικού περιοδικού «Διαβάζω» φιλοξενήθηκε ένα ειδικό αφιέρωμα στη λογοτέχνιδα Μαργαρίτα Καραπάνου. Εξ’αφορμής αυτού του αφιερώματος στο οποίο γράφει η καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και συγγραφέας κ. Φωτεινή Τσαλίκογλου, συζητάμε για την απώλεια, το θάνατο, το φόβο, την τέχνη και την ελπίδα.
- Στην αρχική σελίδα του διαδικτυακού μας περιοδικού «Ψυχο-γραφήματα» έχουμε μια φράση του Γάλλου ζωγράφου Georges Braques που πρεσβεύει πως η τέχνη είναι καμωμένη για να ταράζει και η επιστήμη για να καθησυχάζει. Εσείς μιας και εισάγατε το μάθημα «Κλινική ψυχολογία και Λογοτεχνία» στο πρόγραμμα σπουδών του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου πώς βλέπετε τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την ψυχολογία;
Η τέχνη ταράζει το στενό ρούχο με το οποίο η επιστήμη επιχειρεί να προσεγγίσει το σώμα της αλήθειας. Μιαν αλήθεια όμως αναζητούν και οι δυο, τέχνη και επιστήμη, μια αλήθεια που κρύβεται μέσα και έξω μας, την αποκρυπτογράφηση του εσωτερικού και εξωτερικού μας κόσμου. Μόνο που καθώς η τέχνη νοιάζεται για να εμπνεύσει και η επιστήμη για να αποδείξει, η σχέση τους, αν τύχει και συναντηθούν, μοιάζει με την ερωτική σχέση δυο ξένων καταδικασμένων μετά από σύντομες συνευρέσεις να χωρίσουν αφού προηγουμένως όμως ο ένας έχει αφήσει κάποιο ίχνος του στον άλλον.
- Στο μάθημά σας στο πανεπιστήμιο, το έργο της Μαργαρίτας Καραπάνου έχει σημαντική θέση. Τι σας συγκινεί σε κάθε ανάγνωση ;
Ο μοναδικός τρόπος που έχει η συγγραφέας Μαργαρίτα Καραπάνου να ταράζει τις καθιερωμένες αλήθειες μας, τις κυρίαρχες απόψεις για την οικογένεια, την τρυφερότητα, τη μητρότητα, τον έρωτα, το θάνατο, τα τινάζει ολα στον αέρα για να μας τα επιστρέψει πίσω μέσα σε μια άλλη συγκλονιστική αληθινότητα. Η διαταρακτική της αληθινότητα. Ένα ήθος, μια πρόταση αυθεντικής ύπαρξης έξω απο την ευτέλεια και τη φτώχεια των ημερών μας. Η υπενθύμιση της λογοτεχνίας σαν τρόπος υπέρβασης του μικρόψυχου κόσμου που μας περιβάλλει.
- Πιστεύετε ότι ένας συγγραφέας αποκαλύπτεται μέσα στο έργο του;
Αποκαλύπτεται σε κάθε του έργο για να χαθεί εκ νέου στο επόμενο, κι έτσι απο έργο σε έργο να συλλάβει στο τέλος ενα πρόσωπο καταδικασμένο συνεχώς να του διαφεύγει.
- Έχετε κάνει το ντοκιμαντέρ «Η τρέλα τόσο μακριά, τόσο κοντά», την «Άλλη όχθη» με στόχο την άρση του στίγματος που συνοδεύει την τρέλα, αλλά και την ανάδειξη της φωνής, του λόγου του ανθρώπου που υποφέρει. Καθώς πολλοί σημαντικοί δημιουργοί έπασχαν από κάποια ψυχική διαταραχή, η ψυχική νόσος συνδέεται από κάποιους με τη δημιουργία, με αποτέλεσμα άλλοτε να απαξιώνεται κι άλλοτε να αποθεώνεται το έργο τους. Εσείς τι βαθμό συσχέτισης αποδίδετε στην τέχνη και την ψυχική ασθένεια;
Η ψυχική ασθένεια δεν γεννά από μόνη της τέχνη. Όταν η οδύνη σού τρώει τα σωθικά, η μετουσίωση κινδυνεύει να γίνει σιωπή έργου και άναρθρη κραυγή. Κι όμως ταυτόχρονα έχει δίκιο ο Αρτώ όταν ισχυρίζεται ότι κανείς ποτέ δεν μπόρεσε να δημιουργήσει τίποτα παρα μόνο για να βγει απο την κόλαση.
- Η Μαργαρίτα Καραπάνου στο βιβλίο που συν –γράψατε «Μήπως;» αντιπαραβάλλει την περιέργεια για το παρακάτω για τη συνέχεια της ζωής – όπως αγωνιούμε για το ξετύλιγμα της πλοκής ενός βιβλίου- ως αντίδοτο στο θάνατο. Εσείς στο ίδιο βιβλίο, θέλετε να ακυρώσετε το θάνατο, να μην υπάρχει. Πώς μπορούμε να «ξορκίσουμε» τους μικρούς και μεγάλους θανάτους γύρω μας;
Ο φόβος του θανάτου είναι « η μόνη προφητεία» που δεν διαψεύδεται ποτέ. Ο Ξορκιστής θανάτου είναι ενας κομπιναδόρος θεραπευτής. Τον χρειάζομαι αλλά δεν τον υπολύπτομαι.
- Η Μαργαρίτα Καραπάνου στο «Lee και Lou» γράφει για μια κοινωνία σκύλων με ανισότητες και ανάδειξη του χρήματος σε ύψιστο αγαθό αλλά και για τον έρωτα ως φάρμακο και την τέχνη ως λύτρωση. Στο συγκεκριμένο βιβλίο – κατά τη γνώμη μου ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο- σκιαγραφεί την τελευταία δεκαετία, προβλέποντας ίσως αυτό που ζούμε τώρα. Εσείς πως χαρακτηρίζετε την καθημερινότητα του σήμερα;
Αφόρητη στην αβεβαιότητα της επόμενης στιγμής που κυοφορεί. Ποτέ άλλοτε το «δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει» δεν ήταν τόσο κυριολεκτικό. Μια κυριολεξία βομβα στα σωθικά μας.
- Σε μια τόσο δύσκολη πολιτική και οικονομική συγκυρία πώς επηρεάζεται η ψυχικη υγεία;
Πολλαπλά, με ορατούς και λιγότερο ορατούς τρόπους. Με αδυναμία επιβίωσης που οδηγεί στην αύξηση των αυτοκτονιών, σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, αλκοόλ, εξαρτήσεις από κάθε λογής ουσίες, με βίαιες συλλογικές και ατομικές εκρήξεις, με δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων, με επιλογή του μίσους απέναντι στον «άλλον» ως εκδοχή ζωής, με το πάγωμα της σκέψης και του συναισθήματος και πάνω απ’όλα με τον κίνδυνο να αδειάσουμε από όλα εκείνα τα στοιχεία που μέχρι πρότινος συνιστούσαν το ανθρώπινο κέλυφός μας. Με λίγα λόγια η εποχή μας γεννά τέρατα. Όλο το ζήτημα είναι η επινόηση τρόπων εξολόθρευσής τους.
- Στο βιβλίο σας «Το χάρισμα της Βέρθας», γράφετε για ένα κορίτσι μέσα σ’έναν κόσμο που τον καταπίνει η σκιά της απώλειας του αδερφού της. Οι αποχρώσεις της ζωής επανέρχονται όταν ανακαλύπτει την τέχνη και τον έρωτα. Μπορούν ο έρωτας και η τέχνη να νικήσουν το θάνατο;
Στο βιβλίο μου η νεαρή Βέρθα που έζησε το θάνατο του μικρού της αδελφού και την καταβύθιση της μητέρας της στην κατάθλιψη, έρχεται σε επαφή με το θαύμα της τέχνης, μυείται στο έργο και στις παράξενες ζωές σπουδαίων δημιουργών, η σχέση της όμως με τη δασκάλα ζωγραφικής, την κυρία Μιράζ, είναι τελικά εκείνη, η άλλη, η υψηλή τέχνη που θα την κάνει να μην υποκύψει, όπως η μητέρα της στην επικρατεία του θανάτου. Η τέχνη και η σχέση λοιπόν στο τέλος σώζουν απο την καταστροφή. Αλίμονό μας αν δεν πιστεύαμε σε αυτή την ουτοπία…..
- Στο πιο πρόσφατο βιβλίο σας «Το μέλλον ανήκει στην έκπληξη» επενδύετε στην επαγρύπνηση και σε εκείνο το μη προβλέψιμο, τη δυνατότητα αναδημιουργίας που πιστεύει η –κατά πολλούς αισιόδοξη επιστήμη της ψυχολογίας. Πώς θα νικήσουμε τους φόβους και θα ξαναβρούμε την ελπίδα σήμερα;
Επιμένοντας σε πείσμα όλων των καιρών σε πείσμα όλων των περιστάσεων να επανακτήσουμε τη χαμένη μας ζωή, κάθε κρίση κρύβει μέσα της μια ευκαιρία. Mια ευκαιρία υπαρξιακής επανατοποθέτησης του εαυτού μας απέναντι στο σημαντικό και στο ασήμαντο, στο χρειαζούμενο και στο άχρηστο, στο προσφιλές και στο εχθρικό, το βλέμμα και το πνεύμα οξύνονται και δύσκολα πλέον δελεάζονται από την κουλτούρα της ευτέλειας και της μονοσήμαντης σκέψης. Μια απομυθοποίηση του «καταναλώνω άρα υπάρχω» να είναι ένα από τα δώρα αυτής της κρίσης. Μέσα από το χαμό που ζούμε, θα βγει μια νέα ζωή. Μια επανάληψη της μυθολογίας. Η Γη γεννήθηκε απο το Χάος, σύμφωνα με μια σοφή μυθολογική εκδοχή η Γη είναι το παιδί του Χάους.
Λίγα λόγια για τη Φωτεινή Τσαλίκογλου
Η Φωτεινή Τσαλίκογλου γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Είναι συγγραφέας και καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όπου διδάσκει τα μαθήματα «Κλινική ψυχολογία μέσα από τη λογοτεχνία και την Τέχνη» και «Εγκληματολογική Ψυχολογία». Αρθρογραφεί στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ κι έχει επιμεληθεί σειρές εκπομπών στην κρατική τηλεόραση γύρω από θέματα ψυχικής διαταραχής και κοινωνικού αποκλεισμού.
Τα έργα της περιλαμβάνουν βιβλία Ψυχολογίας και μυθιστορήματα. Το μυθιστόρημά της «Το Χάρισμα της Βέρθας» (εκδ. Καστανιώτη) ήταν υποψήφιο για το βραβείο αναγνωστών 2010 του ΕΚΕΒΙ. Το τελευταίο της βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τίτλο «Το Μέλλον ανήκει στην έκπληξη: 34 Σχόλια κι ένα υστερόγραφο για την κρίση».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου